Dit artikel is verschenen in het Parool.
Woensdag verscheen het jaarlijkse rapport van de onderwijsinspectie. Sezgin Cihangir hoopte op eindelijk een keer goed nieuws, maar las wederom dat de taal- en rekenvaardigheden van Nederlandse kinderen teruglopen. Hij reflecteert op de pijnpunten.
Het jaarlijkse rapport van de Inspectie van het Onderwijs De Staat van het Onderwijs is voor de onderwijswereld wat de Troonrede voor de politiek is. Iedereen kijkt er reikhalzend naar uit. Al jarenlang bevat het vooral slecht nieuws: het gaat niet zo goed met het Nederlandse onderwijs. Terwijl de onderwijswereld welhaast verslaafd lijkt aan vernieuwing, aan het onophoudelijk sleutelen aan de didactiek en het curriculum, heeft het de basis laten versloffen. Taal en rekenvaardigheden worden gestaag minder, al bijna 25 jaar nu.
De meest prangende vraag waarmee ik het inspectierapport elk jaar opensla is: wordt die trend eindelijk gekeerd of zijn we nóg verder afgezakt? Het sombere antwoord is ook dit jaar weer: het laatste. Het enige lichtpuntje is dat de inspectie de urgentie van dit probleem nu zelf ook lijkt te beseffen en oproept tot een grootscheepse inspanning om de neergang te stuiten: ‘De jarenlange terugloop van de taal-, reken- en burgerschapsvaardigheden moet eindelijk een halt toegeroepen worden.’ Door corona zijn de basisvaardigheden nog verder teruggezakt. ‘De oproep tot een trendbreuk is daardoor nog urgenter geworden,’ schrijft de inspectie.
Mondelinge taalvaardigheid
Voor corona was het rekenniveau al veel te laag, door corona zakte het nog verder en terug op het oude niveau is het nog lang niet. Deze trend was al lang voor corona gaande, maar de pandemie heeft het aantal zorgen verder vergroot. Ook in het onderwijs heeft corona de meest kwetsbare groepen geraakt. De grootste vertraging in leergroei zit bij de kinderen met laagopgeleide ouders, bij lagere inkomens, eenoudergezinnen, enzovoorts. Naast de schriftelijke zakt nu ook de mondelinge taalvaardigheid weg. Luisteren: 38 procent haalt de norm niet. Spreken: 60 procent. Drie op de vijf Nederlandse basisschoolleerlingen hebben onvoldoende mondelinge taalbeheersing. Dat is schrikbarend.
De cijfers voor voortgezet onderwijs laten zien hoe desastreus die slechte basisvorming later uitpakt. Steeds vaker zijn de prestaties van leerlingen aan het einde van de brugklas slechter dan aan het begin. De leerlingen zijn nog niet klaar met de basisschool en toch moeten ze naar het voortgezet onderwijs. Ze missen de aansluiting en zakken verder terug.
Op het vmbo doet zich een grotere ramp voor: steeds vaker hebben leerlingen aan het einde van hun vmbo-opleiding een slechtere taal-, lees- en rekenvaardigheid dan waarmee ze van de basisschool kwamen. Dat is nogal wat. Bijna zestig procent van onze jeugd gaat naar het vmbo. Ze beginnen met een te zwakke basisvorming, en als ze het vmbo verlaten is die basisvorming nog verder gedaald. Het is om te huilen. Ook de motivatie van de Nederlandse scholier is er niet beter op geworden, waarschijnlijk ook als gevolg van corona, het vele thuiszitten en het gebrek aan stimulans.
Zweden en Ierland
De inspectie spreekt nu over een termijn van twee jaar, waarin de basisvorming in het Nederlandse onderwijs op het gewenste peil zou kunnen worden gebracht. Ze wijst op soortgelijke operaties in Zweden en Ierland. Gelooft de inspectie werkelijk dat het in de praktijk gaat lukken? In een land met een gefragmenteerd onderwijsveld en eigenzinnige onderwijsvernieuwers als bij Stichting Leerplanontwikkeling (SLO, de motor achter de meeste onderwijsvernieuwingen als curriculum.nu), die liever bezig zijn met esoterische innovaties dan met eenvoudige, en effectieve kennisoverdracht? Is er überhaupt ooit iets in twee jaar tot stand gebracht in het Nederlandse onderwijs?
Dankzij corona kan er nu wel geld genoeg zijn voor allerlei extra inspanningen, maar zijn de inzet en het gevoel van urgentie er ook? Steeds meer Pabo-opgeleide leerkrachten hebben zelf ook een zwakke basis op taal- en rekengebied. De vervanging van kennisoverdracht en directe instructie door het Nieuwe Leren en dergelijke, de ontwikkeling waar wij deze kwaliteitserosie aan te danken hebben, was er een van meerdere decennia. Gaan wij die in twee jaar terugdraaien? Is dat niet net zoiets als tegen alle psychotherapeuten zeggen dat ze over twee jaar alleen nog fysiotherapie mogen geven?
Of wordt er wellicht gesproken over twee jaar omdat dat nog ongeveer de tijd is die onderwijsminister Dennis Wiersma nog heeft tot de volgende verkiezingen? Die hij dan kan ingaan met ‘betere’ cijfers? Hij komt binnenkort met een ‘Masterplan Basisvaardigheden’ en een ‘structurele financiële injectie’. Ik wens hem veel succes en kijk alweer reikhalzend uit naar De Staat van het Onderwijs 2023.