Dit artikel is verschenen in het Parool.
Sinds de jaren negentig zijn diverse sectoren geprivatiseerd. Doe dat niet met het onderwijs, stelt Sezgin Cihangir. ‘Er is voldoende bewijs dat dit gewone mensen weinig goeds brengt.’
Sezgin Cihangir
Wie herkent niet die momenten waarop een gevoel je grijpt en je dagenlang niet meer loslaat. Soms is het een verlangen naar een lied, een herinnering aan een mooie zomeravond. Soms is dat gevoel steviger: verlangen naar een geliefde, een vervlogen droom, een vergane ambitie die je niet meer waar kan maken.
In mijn studententijd eind jaren negentig in Amsterdam had ik vaak ‘last’ van dit soort gevoelens. Tegenwoordig is het vaker een verlangen naar de plekken waar ik opgegroeid ben, naar de straten van Ankara waar ik als scholier met vrienden naar verboden muziek van Grup Yorum luisterde.
De socialistische strijdliederen van Grup Yorum deden de harten van sympathisanten als ik sneller kloppen. Ze brachten een immense hoeveelheid endorfine in je lichaam tot stand. Ze gaven ons, de jeugd van toen, hoop. Hoop op een rechtvaardig, vredig en solidair bestaan.
Zo terugkijkend op dat tijdperk moet ik helaas constateren dat hoewel het heel fijn was om die hoop te koesteren, het gezien de sociale, economische en politieke toestand waarin Turkije vandaag de dag verkeert, naïef was te denken dat het ooit goed zou komen. Tevreden kan ik constateren dat ik de juiste keuze heb gemaakt door in 1993 naar Nederland te emigreren met Amsterdam als woonplaats.
Grotere kloof tussen arm en rijk
Ik was op slag verliefd op Nederland. Maar het land waar ik zo voor viel was een totaal ander land dan het Nederland van nu. Ook Amsterdam was toen een aanzienlijk leefbaarder stad dan de metropolis die het nu is geworden. En hoewel de verzorgingsstaat zijn hoogtepunt voorbij was, deed de sociale huursector nog wat zij hoorde te doen: eerlijk geprijsde woningen verhuren aan hen die ze het hardst nodig hadden. Het ziekenfonds maakte het mogelijk dat iedereen fatsoenlijk en naar draagkracht verzekerd was. Op de basisscholen lag de focus op kennisoverdracht en leerden de kinderen echt rekenen!
In het Nederland van nu heeft de overheid vooral de onderklasse definitief in de steek gelaten. Wat begon als de privatisering van PTT en de energiesector vanaf de jaren negentig, heeft zich in latere jaren verder uitgedijd naar de gezondheidszorg, welzijn en de woningmarkt.
Waar dit toe heeft geleid, zien we het duidelijkst in de woningsector. Als gevolg van de liberalisering van de woningmarkt is het aantal daklozen in tien jaar tijd verdubbeld. Tegenwoordig moet je rijk zijn om een eigen woning te bezitten: we kijken niet meer raar op van een half miljoen voor 50 vierkante meter in Amsterdam.
De kloof tussen arm en rijk is met de jaren steeds groter geworden. De marktwerking in de zorg maakt het mogelijk dat het grote kapitaal de zorg mag indringen en ondanks een wettelijk verbod op winst, met allerlei bv-constructies miljoenen terugkeren aan hun aandeelhouders. Met als gevolg hogere zorgpremies en een nog hoger eigen risico waar met name de onderklasse de dupe van wordt.
Onderwijs geen grote gelijkmaker meer
Vroeger had de politiek nog een “joker” om de sociale ongelijkheid recht te trekken: het onderwijs. Met name na de oorlog schijnt de onderklasse veel baat te hebben gehad bij die gelijkmakende troef. In een recente column in Trouw geeft Nelleke Noordervliet aan dat ze blij is met de kansen die ze van de overheid kreeg in het onderwijs, ondanks haar simpele afkomst, maar tegelijk lijkt ze genoegen te nemen met ongelijkheid, ‘als we maar gelijkwaardig zijn’.
U leest het al, de discussie begint te vertroebelen. Nog zorgwekkender is het betoog van oud-fractievoorzitter van de VVD Klaas Dijkhoff (24/7 NRC) waarin hij op grond van onnavolgbare argumentaties ongelijkheid tussen de klassen verheerlijkt. Ook Klaas Dijkhoff sluit af met de downgrading van het belang van gelijkheid (in het onderwijs), zolang we maar “gelijkwaardig” zijn. Dit terwijl de discussie zou moeten gaan over de kwaliteit van de lessen, vakmanschap van de leraar en taal- en rekenvaardigheden van de leerlingen op de basisschool.
Maar het instrument ‘onderwijs’ als grote gelijkmaker is bot geworden. De marktwerking is allang bezig met een opmars binnen het onderwijs mede dankzij politici als Dijkhoff: een gemiddelde middelbare school kan niet meer zonder samenwerking met commerciële bijlesinstituten. In de les wordt het niet geleerd? De eigen leraar adviseert de scholier peperdure bijlessen te nemen. Dat is wrang: de leerling moet het in de klas leren en niet daarbuiten!
Al met al zijn de restjes verzorgingsstaat die ik begin jaren negentig aantrof de afgelopen drie decennia verder uitgekleed en steeds weer te koop gezet door elkaar opvolgende politici. De tijdgeest, het neoliberale marktdenken dat iedereen in de greep had, van Lubbers tot Rutte en al hun coalitiepartners, waren zo overtuigd van de misvatting dat kapitalisme al onze problemen oplost.
Achterhaald ideaal
Misschien zijn de oud-socialistische wereldbeelden zoals bezongen in de liederen van Grup Yorum een achterhaald ideaal. Maar er is ook voldoende bewijs dat de afbraak van publieke voorzieningen en de ‘marktwerking’ gewone mensen weinig goeds brengt. De samenleving is in ieder geval niet leefbaarder geworden door het grote kapitaal die de woningmarkt, gezondheidszorg en welzijnssector overmeestert! In 2005 hebben we in Frankrijk goed kunnen waarnemen hoe de kloof tussen de ‘haves’ en de ‘have nots’ steeds verder verbreedt, en de historische voorbode kan vormen voor sociale onrust.
In 2012 heeft de Eerste Kamer het parlementair onderzoek privatisering/verzelfstandiging overheidsdiensten uitgevoerd. Paradoxaal genoeg heeft de overheid hierin juist het eigen vlees gekeurd in plaats van onafhankelijke externen in te schakelen voor een betrouwbare evaluatie. Voordat we het onderwijs verder het ravijn van kapitalisme die ‘marktwerking’ heet induwen, zou het verstandig zijn om in ieder geval die evaluatie opnieuw te doen, maar dit keer beter en door een onafhankelijke commissie.
Het is de plicht van politiek leiders Rutte en Kaag om de laatste hoop van het volk op een rechtvaardig, vredig en solidair Nederland niet teniet te doen. Daarom mijn noodkreet: zorg goed voor ons onderwijs!