Het reguliere onderwijs kan het nodige leren van ‘schaduwonderwijs’

Dit artikel is verschenen in het NRC.

De bijlesindustrie is een gevolg en niet de oorzaak van kwakkelend onderwijsbeleid, schrijft Sezgin Cihangir. Het is de wal van het schaduwonderwijs die het schip keert.

Sezgin Cihangir

De Onderwijsraad heeft een rapport uitgebracht over de sterke groei van de bijlessector. Het aantal private bedrijven dat onderwijs aanbiedt steeg van ruim 5.000 in 2007 tot bijna 14.000 in 2020. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn de uitgaven van huishoudens aan privaat onderwijs toegenomen van 142 miljoen euro in 2010 tot 320 miljoen euro in 2019.

Voorzitter van de Onderwijsraad Edith Hooge in het persbericht van de raad: „Het publieke belang moet voorop staan. Alles wat binnen de muren van een publiek bekostigde school wordt aangeboden, hoort voor alle leerlingen in gelijke mate toegankelijk te zijn. Een school hoort geen plaats te zijn waar commerciële aanbieders hun waren aan ouders kunnen slijten.”

Maar de scholen die huiswerkbegeleiding, examentraining en bijles faciliteren, doen dat omdat zij onder ogen zien dat zij zelf de gewenste resultaten niet kunnen opbrengen, en ondersteunende aanbieders die daar nog wat aan kunnen doen, niet in de weg willen staan. Dat is óók publiek belang.

De Onderwijsraad wil scholen nu verbieden bijlesaanbieders te faciliteren via mailings aan de ouders, op voorlichtingsavonden en dergelijke. „Zulke reclame wekt onterecht de indruk dat privaat aanbod bij de school hoort en noodzakelijk is”, schrijft de Onderwijsraad. Dus de indruk dat bijles noodzakelijk is, is onterecht? Waarom denkt de Onderwijsraad dat mensen met geld uit eigen zak extra onderwijs inkopen voor hun kinderen? Omdat het leuk is? Nee, omdat het ‘noodzakelijk’ is, natuurlijk. Dit riekt naar communistische logica. Het faciliteren van privaat aanbod zou eens worden uitgelegd als een officiële erkenning dat ons staatsonderwijs niet goed is!

Perfecte storm

Maar ons staatsonderwijs ís niet goed. De erosie van het Nederlandse onderwijs is een perfecte storm: klassen werden groter, het niveau van leerkrachten daalde, er is een gigantisch lerarentekort ontstaan en er worden met grote regelmaat ‘vernieuwingen’ doorgevoerd die één ding met elkaar gemeen hebben: minder kennisoverdracht. Intussen zijn ouders juist mondiger en veeleisender geworden, in de wetenschap dat een diploma cruciaal is om van een dubbeltje een kwartje te worden.

Wij hebben een premier die parttime werkzaam is in het onderwijs, maar geheel onkundig lijkt van al deze problemen. Laatst zei hij nog: „Ik had het er van de week nog over met de leraren op de school waar ik lesgeef: het huidige Nederlandse onderwijs is echt zóveel beter dan het onderwijs dat wij zelf gehad hebben.” Ja, u leest het goed.

Dat Rutte zijn ogen sluit voor wat er met ons onderwijs aan de hand is, is misschien te verklaren omdat hij er zelf mede oorzaak van is. Al deze problemen zijn het gevolg van politiek beleid en hebben één gemene deler: er gaat veel te weinig geld naar onderwijs. Op zich is Nederland een nette middenmoter als het gaat om onderwijsuitgaven per hoofd van de bevolking, maar het onderwijs zelf is murw gebeukt door een niet aflatende stroom vernieuwingen en veranderingen, waarbij kennisoverdracht telkens weer moet wijken voor verheven, onbewezen ‘innovaties’, en we per saldo gewoon veel te weinig waar voor onze onderwijs-euro krijgen. De ambities van het Nederlandse onderwijs zijn te hoog en te breed uitgewaaierd in verhouding tot het geld dat ervoor wordt vrijgemaakt, met als gevolg dat zelfs de basics niet worden gehaald.

Verlammend keurslijf

Wat kunnen bijlesaanbieders wat gewone scholen niet kunnen? Zij kunnen wat het onderwijsbeleid de Nederlandse leerkracht steeds moeilijker gemaakt heeft: zij richten zich op het kind en kunnen zelf bepalen volgens welke ‘methode’ zij lesgeven. Zij zijn wat het standaard onderwijs niet is: efficiënt en resultaatgericht. Zij hebben precies die twee dingen waar gewone leerkrachten naar haken, maar wat zij niet krijgen, waardoor zij bij bosjes weglopen: professionele autonomie en een goed belegde boterham.

Al dit ‘schaduwonderwijs’ is in feite een vorm van georganiseerde beleidsontduiking, vaak met medewerking van de scholen, die zelf in een verlammend keurslijf van regels en voorschriften zitten. De groei van de ‘bijlesindustrie’ is een vorm van spontane, bottom-up deregulering. Een wanhopige poging van ouders, leerlingen en leerkrachten om ondanks de tegenwerking uit Den Haag, toch kinderen op te leiden.

De Onderwijsraad wil ‘het publieke karakter van het onderwijs’ beschermen en wil dat scholen alleen huiswerkbegeleiding en bijles mogen aanbieden als alle leerlingen er kosteloos gebruik van kunnen maken. Bijles en huiswerkgebeleiding voor iedereen, heet dat niet ‘onderwijs’? In feite zegt de Onderwijsraad: scholen, ga meer werken zoals bijlesaanbieders, want die boeken resultaten. Zonder bureaucratie, zonder beleidshinder van bovenaf, zonder modieuze pedagogiek. Bevrijd het onderwijs van die knellende beleidsdruk en laat onderwijsprofessionals vrij om te bepalen hoe zij hun leerdoelen gaan realiseren, zonder al die richtlijnen – zoals de bijlesaanbieders!

Helaas suggereert de Onderwijsraad ook om de bijlesbranche te reguleren. Dat klinkt natuurlijk goed, daar zal geen politicus nee tegen zeggen – het wachten is op plannen voor een keurmerk, met alle bureaucratie van dien – maar de kracht van het ondersteunende onderwijs is nu juist die weldadige afwezigheid van beleidsmakers, consultants en onderwijskundigen. De directheid, de eenvoud. Die focus op resultaat.

De wal van het schaduwonderwijs keert het schip. Dat is de les die Den Haag zou moeten trekken uit de opkomst van het schaduwonderwijs: niet dat het schaduwonderwijs meer zoals het gewone onderwijs moet worden, maar andersom.