Pas op: Slob creëert een enorme bijlesindustrie

Dit artikel is verschenen in NRC.

De miljardeninjecties om corona-achterstanden in het onderwijs tegen te gaan hebben een perverse uitwerking, schrijft Sezgin Cihangir. Vooral private partijen profiteren.

Sezgin Cihangir

De 8,5 miljard die het kabinet onlangs toezegde voor de reparatie van corona-achterstanden in het onderwijs heeft minister Arie Slob (Onderwijs, ChristenUnie) op bijzonder knappe wijze geregeld, zo konden we opmaken uit een reconstructie van NRC (2/6). Het is vooral opmerkelijk dat hij dit voor elkaar wist te krijgen bij de strenge boekhouders die onze schatkist bewaken, zonder een duidelijke visie op onderwijs, een heldere probleemanalyse of een duidelijk plan voor hoe dat geld moet worden uitgegeven, en wat we ervoor terug zouden moeten krijgen.

Onlangs deed Slob het weer: leerkrachten op scholen met veel achterstanden krijgen gedurende twee jaar maar liefst 8 procent salarisverhoging. Wie zo gelukkig is om les te geven op een ‘ongelukkige’ school, krijgt dus een maandsalaris cadeau. En, even nadenken, zo lok je goede docenten van sterke scholen naar zwakke scholen. De vraag is: als scholen slecht presteren, ligt dat dan aan de school, of zijn de leerkrachten niet goed genoeg? Als het aan de leerkrachten ligt, kan het aantrekkelijk zijn om betere vaklieden met een bonus naar een zwakke school te lokken. Maar waar moeten de minder goede docenten dan heen? Vriend en vijand zijn het erover eens dat het lerarentekort het meest urgente probleem van ons onderwijs is. En met zo’n ‘probleemschool-bonus’ verschuif je dat tekort van zwakke scholen naar sterke scholen.

En als het prestatieniveau van een school vooral wordt bepaald door de school zelf, de lesmethoden, de cultuur, de leiding, dan is de maatregel zelfs contraproductief: dan haal je goede docenten weg bij scholen waar zij tot hun recht kwamen, en stuur je ze naar scholen waar hun meerwaarde zich niet uitbetaalt. Tel uit je winst.

Onbetrouwbare onderwijsaanbieders

Nederland heeft een enorm onderwijsprobleem. Al bijna twintig jaar zakt ons onderwijs gestaag op alle internationale ranglijsten. Steeds meer Nederlandse kinderen verlaten de school zonder goed te kunnen rekenen en lezen. In diezelfde periode is het Nederlandse basisonderwijs steeds meer gaan werken met methoden waarbij het kind centraal staat, en kennisoverdracht ondergeschikt is. ‘Ontdekkend leren’, ‘realistisch rekenen’, en dergelijke. Het probleem van het Nederlandse onderwijs is cultureel en structureel. Het verhogen van het salaris van docenten in vooral ‘moeilijke’ postcodes, is een goedkoop en tegelijk peperduur lapmiddel. Toch kiest de minister daarvoor.

Ook dwingt Slob de scholen dit geld binnen tweeënhalf jaar uit te geven. Door die tijdsdruk worden scholen genoodzaakt om in zee te gaan met onderwijsaanbieders uit de particuliere sector. Daar werd de champagne opengetrokken toen Slob zijn megapot bekend maakte. Scholen worden bedolven onder aanbiedingen van bijlesbureaus en uitzendbureaus. Het is een ware bonanza!

Maar hoe goed en betrouwbaar zijn die aanbieders? Maken zij hun beloften waar? In het blad van de AOb vertelde een basisschoolleraar onlangs hoe zoiets gaat. Hij belde incognito met zo’n bureau: eerst beloofde de verkoper uitsluitend volledig gekwalificeerde leerkrachten, toen werden het vierdejaars pabostudenten en aan het einde van het gesprek waren het derdejaars. Nog zonder dat de kosten duidelijk waren werd hij onder druk gezet om snel te beslissen, want ze zaten al bijna vol. De vacaturesites voor het onderwijs staan vol met advertenties: bijlesdocenten gezocht. Salaris: dertien euro per uur. Dat is een of twee euro meer dan hamburgers flippen bij McDonald’s.

Publieke voorziening

Nu kunt u onderaan dit stuk lezen dat ik ook een particuliere onderwijsaanbieder ben. Zeker, en ook bij ons is het op dit moment behoorlijk druk. En er moeten uiteraard mogelijkheden zijn om de kinderen die de dupe worden van ons ondoelmatige onderwijs alsnog op het vereiste niveau te brengen, zoals wij en andere aanbieders dat doen. Maar: het zou niet nodig moeten zijn. Wij streven ernaar om overbodig te worden, daarom doen wij ook veel ‘zendingswerk’ bij scholen, om ze te helpen onze inzichten in praktijk te brengen. Want, onderwijs is een publieke voorziening en moet een publieke voorziening blijven. Wat nu gebeurt met de miljarden van Slob is een gevaarlijke stap op weg naar de privatisering van ons onderwijs. Waarbij het disfunctioneren van een publiek gefinancierde voorziening mag worden gerepareerd door derdejaars pabostudenten of, nog erger, scholieren op een nulurencontract.

Natuurlijk, voor een deel zijn deze achterstanden de scholen niet aan te rekenen, die zijn vooral het gevolg van corona. Maar vóór corona was er ook al een groot probleem, en door nu voor deze ad-hocreparaties te kiezen, ontstaat een gevaarlijk precedent: straks is het coronageld op, en is er aan het echte probleem niets gedaan. En zitten we met een uit zijn krachten gegroeide bijlesindustrie, die in Den Haag lobbyt voor meer geld.

Wij hebben gezien wat privatisering teweeg heeft gebracht in andere publieke sectoren, zoals de kinderopvang, de reïntegratie, de zorg: de opkomst van snelle, handige ondernemers die het geld binnenharken, luxe kantoorpanden en dure auto’s aanschaffen en tegen de tijd dat de aangerichte schade duidelijk wordt, al lang weer zijn doorgetrokken naar de volgende groeimarkt.

Behalve een ramp is corona ook een kans, voor een werkelijke verbetering van ons onderwijsstelsel. Nu verdwijnen kostbare miljarden voor een groot deel in particuliere zakken. Betalen wij daar belasting voor? Nee, wij betalen belasting voor een overheid die het heft in eigen hand neemt en duidelijke kwaliteitskaders stelt aan taal-, reken- en leesonderwijs. Slobs miljarden moeten geïnvesteerd worden in de dringend noodzakelijke kwaliteitsverbetering van ons onderwijs, privatisering brengt ons alleen maar verder van huis.