Wetenswaardig is een compleet uitgewerkte lesmethode voor leraren in het primair onderwijs waarmee zij hun leerlingen van groep 4 t/m 8 klassikaal thematisch kunnen inleiden in de vakgebieden geschiedenis, aardrijkskunde, biologie en techniek. Met behulp van de gedegen algemene kennisbasis die leerlingen hiermee opdoen ontwikkelen zij tegelijkertijd hun gezamenlijke woordenschat en taalvaardigheden: begrijpend lezen, spreken en schrijven.

Voorbeeld

In dit thema staat onze planeet de aarde centraal. We merken het niet dagelijks, maar de aarde is continu in verandering, zowel door invloeden van binnen en buiten. Hier moeten wij als mensen op allerlei manieren rekening mee houden. Specifiek over die invloeden gaat dit thema.

Aanbevelingen

“Wetenswaardig sluit goed aan bij onze visie op leren en biedt ons de mogelijkheid om de kennis, vaardigheden en houdingen van onze leerlingen fundamenteel op te bouwen. Met behulp van rijke teksten over aansprekende thema’s leren de leerlingen over de wereld om hen heen. Door nieuw opgedane kennis ook gevarieerd te herhalen, te oefenen en toe te passen in verschillende opdrachten en contexten, wordt de aangeboden leerstof op duurzame wijze eigen gemaakt. Zo krijgen de leerlingen steeds meer grip op de wereld om hen heen en worden zij op krachtige wijze voorbereid op het vervolgonderwijs en hun toekomstige rol in de maatschappij.”
Team van basisschool De Pijlstaart in Utrecht

“Wij ervaren de methode Wetenswaardig als een vakgeïntegreerde taalmethode waarbij het opdoen van vakkennis en taalvaardigheden centraal staat. We merken dat ook de kinderen er enthousiast over zijn; de lessen hebben een duidelijke structuur en zijn gebaseerd op de principes van directe instructie. Mede hierdoor is er een hoge betrokkenheid. Doordat er veel ruimte is voor de toepassing van opgedane kennis in betekenisvolle verwerkingsvormen, hebben onze leerlingen plezier in het leren. De hoge verwachtingen, duidelijke opbouw en betrokkenheid van kinderen zorgen ervoor dat zij in rap tempo en continu hun woordenschat en taalvaardigheden ontwikkelen. Een zeer prettige methode om mee te werken!”
Anouk Meijers, Freek van Run en Charis Tsafaridis van Brede School De Dukendonck in Nijmegen

“We zien dat de thema’s een duidelijke opzet hebben en hoog niveau qua kennisopbouw. Er wordt gewerkt met kennisrijke teksten, waarbij je door middel van erover te lezen, te praten en te schrijven, eigenaar wordt van een steeds grotere kennisbasis (en dit geldt ook voor de leerkracht). Doordat er veel interactie is en met directe instructie gewerkt wordt, blijven je leerlingen goed bij de les. Bijvoorbeeld door het stellen van denk- of leesvragen, controleren van begrip en overleg met schoudermaatjes. Soms kiezen we ervoor om een langere les op te splitsen en op een ander moment verder te gaan waar we gebleven waren. De variatie in lessen vinden we erg prettig.”
Marga van Xanten, Christel Wikkerink en Jeanine van Wolferen van basisschool De Wingerd in Nijmegen

“Wetenswaardig is een kennisrijke lesmethode waarin wordt uitgegaan van hoge verwachtingen voor alle kinderen. Het heeft diepgang, samenhang en bevat rijke teksten. Zowel het niveau van het kennisrijke aanbod als de diversiteit in verwerkingsopdrachten maken het een uitdagend geheel. Doordat er in de lesmethode de verbinding wordt gemaakt tussen wereldoriëntatie, taal (lezen, spreken, schrijven) en studievaardigheden, zijn de lessen erg betekenisvol voor onze leerlingen. Ook de nodige burgerschapskennis zit erin verankerd, waardoor onze leerlingen goed worden voorbereid op hun participatie in de maatschappij.”
Daisy Mertens en Linda van de Voort van Brede Basisschool De Vuurvogel in Helmond

Kenmerken

  • Gezamenlijkheid

    De lesmethode gaat uit van de klas als kennis- en taalgemeenschap waarin iedereen moet kunnen meekomen en meepraten over de inhoud.

  • Directe instructie

    Elke les heeft heldere en concrete lesdoelen, veel voorbeelden, visuele ondersteuning en nieuwe moeilijke begrippen die stapsgewijs worden uitgelegd met een heldere definitie.

  • Rijke (langere) teksten

    De teksten die in de lessen zijn verwerkt, zijn goed geschreven, uitdagend en staan bol van interessante feitjes.

  • Verrijkende multimedia

    De lessen zijn voorzien van veel aantrekkelijke en relevante afbeeldingen, foto’s, grafieken en video’s die altijd zijn voorzien van kijk- en luistervragen.

  • Continue interactie

    De lessen zijn zo ontworpen dat er voortdurende en afwisselende interactie plaatsvindt tussen de leerkracht en de leerlingen.

  • Verhalende elementen

    Elk thema en elke les heeft een heldere verhaallijn waardoor leerlingen de inhoud goed kunnen plaatsen en beter kunnen onthouden.

  • Kennis opdoen én toepassen

    In de thema’s zit een stapsgewijze opbouw van kennisontwikkeling naar een gevarieerde toepassing daarvan, wat getoetst wordt  in steeds complexere opdrachten.

  • Verdieping en verbinding

    Doordat de thema’s meerdere weken duren, is er volop tijd om inhoudelijk echt de diepte in te gaan en verbindingen te leggen met andere vakken.

  • Herhaling, herhaling, herhaling

    Elk thema en elke les begint met gevarieerde ophaaloefeningen, zodat de opgedane kennis bij leerlingen goed beklijft.

Quotes

“Taal als basis voor leren geldt voor schoolvakken als biologie, geschiedenis en aardrijkskunde, maar ook voor een leergebied als burgerschap. Taal draagt bij aan betekenisgeving en aan hoe individuen zich verhouden tot de wereld. Kritisch lezen en kennis van argumentatie, drogredenen en retoriek zijn van belang voor het maatschappelijk debat, op school en (later) in de samenleving.”
Uit: Taal en rekenen in het vizier, Onderwijsraad (2022).

“In de lessen wereldoriëntatie blijkt dat er nog weinig sprake is van wat in de literatuur een ‘win-winsituatie’ wordt genoemd, waarbij aandacht voor taal bij wereldoriëntatie zowel bijdraagt aan kennis van de wereld als aan taalontwikkeling van leerlingen. (…) Het onderzoek laat zien dat hier voor scholen veel kansen liggen. (…) Het inspectieonderzoek laat zien dat een minderheid van de scholen (20 procent) de kwaliteit van de wereldoriënterende vakken op de agenda zet’.”
Uit: Wereldoriëntatie in de kijker, Inspectie van het Onderwijs (2016).

“Het belang van kennis van de wereld, juist bij leerlingen in achterstandssituaties, kan niet worden overschat. Kennis van de wereld is cruciaal voor het begrijpen van de wereld. Hoe meer kennis, hoe groter de basis voor verder leren en daarmee voor succes op school en in het persoonlijk leven. De kern hiervan ligt in het curriculum van de school, en de opbouw van kennis van groep 1 tot en met groep 8.”
Uit: Kennisbank, Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (2022).

Doelen

  • Oriëntatie op jezelf en de wereld

    Vakken zoals geschiedenis, aardrijkskunde (fysisch en sociaal), techniek en biologie gebruiken om disciplinaire denk- en werkwijzen op te bouwen, zoals het beschouwen van historische verslagen, toepassen van geografische vierslag en uitvoeren van systeemanalyses.

  • Woordenschatontwikkeling

    Domeinspecifieke woorden zoals fotosynthese, tektoniek en internet, hoogbruikbare woorden zoals efficiënt, produceren en waardevol, en alledaagse woorden beheersen.

  • Metacognitieve leesstrategieën

    Strategieën zoals het oriënteren op de tekstsoort, voorspellen van tekstinhoud op basis van titels en afbeeldingen, herkennen van verwijswoorden, betekenis van woorden afleiden uit de context of morfologie.

  • Metacognitieve leerstrategieën

    Strategieën zoals aantekeningen maken, samenvatten, visualiseren, schematiseren, stappenplan formuleren, eigen werk vergelijken met voorbeeld, oriënteren en voorbereiden op een complexe taak eigen maken.

  • Taalbeschouwing

    Kennis opdoen over talige aspecten zoals letterlijk en figuurlijk taalgebruik, tegenstellingen, bijschriften, voegwoorden, contaminaties, beeldspraak, spreekwoorden, voor- en achtervoegsels, directe en indirecte rede.

  • Mondelinge taalvaardigheid

    Het spreken over bijvoorbeeld de informatie of gebeurtenissen in een tekst, vragen stellen, een interview afnemen, een standpunt beargumenteren en een presentatie geven.

  • Schriftelijke taalvaardigheid

    Schrijven over bijvoorbeeld iets wat je hebt meegemaakt, een handleiding maken, formeel- en informeel taalgebruik hanteren of een dagboekfragment van een historisch figuur bedenken.

  • Burgerschapskennis

    Kennis opdoen over hoe ons land en de maatschappij in elkaar zit, zoals het verschil tussen de landelijke, provinciale en lokale overheid, het in contact komen met de overheid, de Grondwet, het kiesrecht en de trias politica.

  • Burgerschapsvaardigheden

    Oefenen met burgerschap door middel van bijvoorbeeld leren debatteren over een maatschappelijk vraagstuk, een bezwaarbrief schrijven ten aanzien van de ruimtelijke ordening of democratisch beslissen over een besluit.

Opbouw lesmethode

Wetenswaardig bestaat uit dertig kerndoeldekkende thema’s voor groep 4 t/m 8. Elk thema bevat 20 lessen die over een periode van vijf tot zes weken kunnen worden onderwezen, waardoor je zes thema’s kunt behandelen per schooljaar. Deze lessen hebben per thema steeds een vaste structuur:

Functie
Herhalingslessen 1 t/m 4 Herhaling van voorgaande thema’s en voor thema relevante voorkennis
Introductielessen 1 t/m 3 Introductie in het thema vanuit het specifieke vakgebied
Verdiepingslessen 4 t/m 8 Verdieping van het thema vanuit andere vakgebieden
Toepassingslessen 9 t/m 13 Toepassing van opgedane vakkennis in authentieke (taal)opdrachten
Afsluitingslessen 14 t/m 16 Afsluiting van het thema met een kennisquiz en een grote eindopdracht

Lessen
De thema’s zijn vakgebonden, dat wil zeggen: er zijn geschiedenisthema’s (10x), aardrijkskundethema’s (5x fysisch; 5x sociaal), techniekthema’s (5x) en biologiethema’s (5x). In alle thema’s is de taalontwikkeling geïntegreerd en worden in de verdiepingslessen ook relevante verbindingen gelegd met de andere vakken.

lees verder >>

De opbouw van de geschiedenisthema’s is chronologisch vormgegeven aan de hand van tijdvakken, maar in de herhalingslessen komen vorige tijdvakken ook in de hogere groepen steeds terug. In de aardrijkskunde-, techniek- en biologiethema’s is eveneens altijd minstens één geschiedenisles verwerkt.

In de opbouw van de aardrijkskunde-, techniek- en biologiethema’s zit een stapsgewijze opbouw van complexiteit, waarbij voorgaande thema’s steeds voorzien in de nodige voorkennis voor de thema’s die daarop volgen. Ook in deze thema’s worden voorgaande thema’s in de herhalingslessen steeds herhaald.

Voorbeelden van thema’s zijn:

  • Pruiken en revoluties (geschiedenis)
  • Landschappen en grondgebruik (aardrijkskunde; fysisch)
  • Energie en beweging (techniek)
  • Werk en bestaansmiddelen (aardrijkskunde; sociaal)
  • Voeding en gezondheid (biologie)

Veelgestelde vragen

  • Is deze lesmethode kerndoeldekkend?

    Ja, alle kerndoelen onder ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ (kerndoel 34 t/m 53) worden met de 30 thema’s van deze lesmethode gedekt. Ook alle kerndoelen onder ‘Nederlands’ (kerndoel 1 t/m 12) worden gedekt, met uitzondering van kerndoel 11. Technisch lezen, spelling en grammatica maken namelijk géén onderdeel uit van deze lesmethode.

  • Kun je ook met de lesmethode werken als je combinatiegroepen hebt?

    Ja, de laatste 12 thema’s zijn op één niveau vervaardigd voor groep 7/8, de voorlaatste 12 thema’s voor groep 5/6 en de eerste 6 thema’s voor groep 4. Je hoeft met een combinatiegroep 7/8 de groepen 7 en 8 dus niet een apart thema te onderwijzen, maar je kunt deze klassikaal behandelen.

  • Heeft de lesmethode ook differentiatiemogelijkheden?

    Gedeeltelijk; het uitgangspunt van de lesmethode is dat er een inhoudelijk hoog niveau wordt gehanteerd, waarbij alle leerlingen mee kunnen komen. Doordat er gebruik wordt gemaakt van de principes van directe instructie krijgt elke leerling de nodige voorkennis onderwezen om de teksten, afbeeldingen en video’s te kunnen begrijpen, en de bijbehorende opdrachten te maken. Vormen van pre-teaching worden indien nodig natuurlijk van harte aangeraden. Voor de leerlingen die extra uitdaging kunnen gebruiken, zijn veel lessen voorzien van optionele verdiepingsopdrachten.

  • Wordt er in deze lesmethode vakoverstijgend gewerkt?

    Gedeeltelijk; de ontwikkeling van de woordenschat en taalvaardigheden is geïntegreerd in de lessen die gaan over wereldoriëntatie, dus in die zin is de lesmethode vakoverstijgend. Elk thema heeft echter wel een vakspecifieke inslag: het is een geschiedenis- , aardrijkskunde- , techniek-  óf biologiethema. Maar, in elk thema worden ook relevante verbindingen gemaakt met de andere vakgebieden. In het thema ‘Burgers en stoommachines’ (geschiedenis) zit bijvoorbeeld een techniekles over de werking van de stoommachine (techniek).

  • Hebben we naast deze lesmethode nog een lesmethode (zoals Nieuwsbegrip) voor ‘begrijpend lezen’ nodig?

    Nee, alle relevante leesstrategieën komen in Wetenswaardig regelmatig aan bod in combinatie met de rijke teksten over de verschillende vakgebieden. Natuurlijk wordt wel aangeraden om bijvoorbeeld klassikaal Het Jeugdjournaal te kijken, zodat leerlingen op de hoogte blijven van de actualiteiten. Tussen de onderwerpen op het nieuws en de thema’s van de lesmethode zijn met regelmaat ook hele mooie inhoudelijke verbindingen te maken.

  • Besteedt de lesmethode ook aandacht aan burgerschap?

    Ja, elk thema bevat minstens één les waarin leerlingen burgerschapskennis opdoen (bijvoorbeeld over de Grondwet, ruimtelijke ordening of de digitale overheid) en minstens één les waarin de leerlingen met elkaar in debat gaan over een maatschappelijk vraagstuk (bijvoorbeeld: smartphoneverbod op school, kosten en baten van de ruimtevaart of de arbeidsomstandigheden in ontwikkelingslanden).

  • Uit welke materialen bestaat de lesmethode?

    De lesmethode omvat één boek met de algemene handleiding, één lesboek per thema per leerling en één lesboek per thema voor de leraar. Er zijn in totaal 30 thema’s. In het lesboek voor de leraar is het lesboek van de leerling (verkleind) zichtbaar met daaromheen de didactische en inhoudelijke aanwijzingen om de les te geven. De leerlingen werken in een gelinieerd A4-schrift; er zijn dus geen werkboeken. Deze keuze is gemaakt, omdat leerlingen beter leren als zij zelf aantekeningen maken en daar ook de ruimte voor hebben, en het gebruik van werkboeken de lesmethode onnodig duur maakt.

  • Voorziet de lesmethode ook in een digitale leeromgeving?

    Ja, bij aanschaf van de lesmethode krijg je de inloggegevens die toegang geven tot de digitale leeromgeving. Daarop staan overzichtelijk alle thema’s weergeven en alle bijbehorende lessen. Als je op een les klikt, zie je meteen alle multimedia (zoals afbeeldingen, geluidsfragmenten en video’s) die bij deze les horen op een rij staan. De digitale leeromgeving is met opzet eenvoudig ingericht. Deze keuze is gemaakt, omdat deze omgeving vooral ondersteunend moet zijn aan het onderwijsproces en dit proces niet moet vervangen, en een uitgebreide digitale leeromgeving de lesmethode onnodig duur maakt.

Voorbeeldmateriaal

Om geïnteresseerden wat publiek beschikbaar voorbeeldmateriaal te tonen, hebben we een ‘minithema’ over landbouw gemaakt. Dit minithema bevat vier lessen waarin leerlingen eerst kennismaken met de intensieve veeteelt en akkerbouw, vervolgens met duurzame landbouw. Tot slot voeren de leerlingen een maatschappelijke discussie over landbouw aan de hand van een krantenartikel. De werkelijke thema’s van Wetenswaardig bevatten meer lessen, maar dit materiaal geeft wel een goed idee van de vorm en inhoud die je van de lesmethode kunt verwachten.

Binnenkort is dit minithema hier te downloaden.

Auteurs

Dorieke fotografie

Conceptauteur:
Erik Meester is leraar basisonderwijs en onderwijsontwikkelaar aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Het concept van de lesmethode Wetenswaardig is het resultaat van zijn 12 jaar lange zelfstudie en experimenten met thematisch onderwijs in de praktijk. Wetenswaardig is aldus gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten ten aanzien van leren, didactiek en taalontwikkeling, maar ook bewezen praktisch bruikbaar voor leraren en leerlingen.

 

Lesauteurs (kernteam):
Norma Montulet
Micha Miedema

Beiden verbonden aan de opleiding Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs (PWPO) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

 

Uitgeefplanning

Na de zomervakantie van 2024 kun je met de lesmethode Wetenswaardig starten in de (combinatie)groepen 7 en 8.  Na de zomervakantie van 2025 kun je ook van start in de (combinatie)groepen 4 t/m 6.

Er is de mogelijkheid om je aan te melden als zogenoemde ‘vroegstartschool’. Dit betekent dat je onder voorwaarden al in het schooljaar 2023-2024 met enkele thema’s van Wetenswaardig kunt starten in de groepen 7/8.

Om je aan te melden als vroegstartschool, en voor meer informatie over de voorwaarden, kun je een e-mail sturen naar wetenswaardig@mathematischinstituut.nl .

 

 

Contact

Mocht je vragen hebben die op deze webpagina nog niet beantwoord zijn, dan kun je een e-mail sturen naar wetenswaardig@mathematischinstituut.nl